Waarom halen jonge Turken en Marokkanen die in Nederland zijn opgegroeid hun levenspartner nog zo vaak uit het land van hun ouders en voorouders? Sinds Erna Hooghiemstra in haar proefschrift in 2003 cijfers over transnationale huwelijken publiceerde en de noodklok luidde, is het niet meer stil geweest rond de partnerkeuze van de tweede generatie Turken en Marokkanen. De nog steeds grote aantallen importhuwelijken wekken bezorgdheid bij beleidsmakers, hulpverleners en bij de betrokkenen zelf. Leen Sterckx en Carolien Bouw van de Universiteit van Amsterdam, ontrafelden het partnerkeuzeproces van deze jongeren.

Door Leen Sterckx

‘Wij kiezen zelf’ benadrukken de meeste Turkse en Marokkaanse jongeren als de kwestie ter sprake komt. Daarmee zetten ze zich af tegen het vooroordeel dat ze en masse worden uitgehuwelijkt. Ze hechten aan hun eigen selectiecriteria en willen in de eerste plaats iemand trouwen die bij hun persoonlijkheid past, die er gelijke opvattingen en ambities op nahoudt. Ze verwachten de ware te vinden in iemand met dezelfde achtergrond en dat is, zo lang het huwelijk nog ver weg is, eerder iemand die net als zij in Europa is opgegroeid dan iemand van ‘daar’.

De cijfers tonen echter aan dat de huwelijkspartner veel vaker iemand van ‘daar’ is dan op grond van de oorspronkelijke partnervoorkeur van deze jongeren te verwachten valt. In opdracht van een aantal belangenorganisaties van Turkse en Marokkaanse moslims gingen Leen Sterckx en Carolien Bouw na welke wereld er schuil gaat achter de vele transnationale huwelijken. Zij voerden gesprekken met tientallen gehuwde en ongehuwde jongeren en met hun ouders en kregen zo zicht op het complexe keuzeproces dat aan een Turkse of Marokkaanse bruiloft voorafgaat.

Af en toe een flirt
De meeste Turkse en Marokkaanse tieners en twintigers in Nederland hebben, vergeleken met hun ouders destijds, aanzienlijk meer tijd en ruimte om de andere sekse te ontmoeten en te leren kennen, om te experimenteren met verliefdheden en relaties. Ze gaan langer en gemengd naar school, stellen het huwelijk langer uit en mobiele telefoon en internet vergroten hun mogelijkheden om aan de sociale controle te ontsnappen. De overgrote meerderheid permitteert zich wel eens een flirt, date of verkering. Toch wordt aan de norm die dit verbiedt, een verbod dat nog strenger geldt voor meisjes, niet openlijk getornd. Dat betekent dat er veel stiekem gebeurt en dat er tussen jongeren en hun ouders maar ook tussen jongeren onderling, weinig gedebatteerd wordt over normen, sociale controle en een dubbele moraal.

Terwijl de jongeren meer ruimte nemen in de fase van vrijblijvende relaties v or het huwelijk, blijven ze waar het om trouwen gaat veel belang hechten aan de wensen en verwachtingen van hun ouders. Van uithuwelijken willen ze niet horen, maar ze ontkennen niet de Turkse en Marokkaanse traditie, waarin trouwen een familieaangelegenheid is en ouders en andere verwanten een stem hebben in het keuzeproces. Ook wanneer jongeren willen trouwen met een jongen of meisje met wie ze al een poosje verkering hebben, vragen ze de instemming van hun ouders, waarbij het feit dat de twee elkaar al langer kennen vaak verborgen moet blijven. Om conflicten te vermijden, kiezen de jongeren vaak een partner waarvan ze vermoeden dat die de goedkeuring van hun ouders wegdraagt.

In de zoektocht naar een geschikte huwelijkspartner laten de jongeren zich leiden door de continuïteit van hun familie, herkomst, gewoonten en gebruiken. Ze anticiperen op de wensen van hun ouders en zoeken een partner met wie al familiebanden bestaan of gemakkelijk te smeden zijn.

Maatwerk
‘Je hebt een bepaald plaatje in je hoofd: ik wil een Turk, het moet een aleviet zijn, en daarnaast moet hij ook universiteit gedaan hebben en aardig en romantisch zijn. En als zijn ouders dan indirect mijn ouders kennen: nou, perfect!’, aldus een 21-jarige Turkse. Jongeren houden rekening met hun ouders, maar hechten ook aan hun persoonlijke criteria. De ideale kandidaat scoort op beide fronten. Turkse en Marokkaanse jongeren zoeken liefde op maat. Een Marokkaanse jongeman legt uit: ‘Als het zover zou komen dat ik zou houden van een niet-Berbers meisje, dan zou ik er wel mee trouwen. Maar de kans is klein dat dit gebeurt. Als ik een meisje tegenkom en ik merk dat ze niet Berbers is en niet uit Zuid-Marokko komt, besteed ik er niet veel tijd aan.’

Er zijn verschillende plaatsen en gelegenheden waar acceptabele partners te vinden zijn. Bruiloften bijvoorbeeld bieden van oudsher aan potentiële gegadigden een uitstekende mogelijkheid om te kijken, keuren en kiezen. Maar er zijn ook nieuwe manieren: de opkomst van het internet heeft het daten en ook het serieuzere partnerzoeken van Turkse en Marokkaanse jongeren ingrijpend veranderd. Het gebrek aan fysiek contact en de anonimiteit maken het internet vooral voor meisjes tot een veilige plek om jongens te ontmoeten en een relatie op te bouwen, zonder dat hun eer en reputatie worden aangetast. Via het internet valt ook steeds makkelijker een relatie op afstand te onderhouden. Het wegvallen van de ruimtelijke beperking vergroot het bereik van trouwlustigen. Wie tot een minderheid behoort en in het dagelijks leven weinig ‘soortgenoten’ tegenkomt, hoeft dankzij het internet desondanks niet buiten de eigen kring te treden: leden van die selecte groep zijn over de hele wereld op te sporen en aan te spreken.

De keuze van een schoondochter
Hoewel ze zeggen dat de tijd dat zij voor hun kinderen een partner zochten voorbij is, hebben Turkse en Marokkaanse ouders nog steeds veel invloed op de keuze van hun schoonzoons en schoondochters. Nog steeds laten sommige Turkse jongens het zoeken van een meisje aan vader en moeder over. Ouders hebben immers ‘grote oren’. Ze gaan op visite bij de ouders van huwbare meisjes en dat is wel zo makkelijk, als de zoons zelf in het dagelijks leven niet veel geschikte meisjes ontmoeten. Meisjes claimen meestal dat ze hun eigen keuze maken, hoewel een enkel vroom meisje verklaart zich te willen laten weggeven. Ouders eisen een meer of minder actieve rol op in het partnerkeuzeproces en kinderen laten dit in meerdere of mindere mate over aan hun ouders. Zolang de wensen van ouders en kinderen op dit punt overeenstemmen, komt ook een gearrangeerd huwelijk op harmonieuze wijze tot stand. Als een van beide partijen echter dwarsligt, kunnen de gemoederen hoog oplopen.

In principe zullen kinderen er alles aan doen om het conflict met hun ouders uit de weg te gaan. Allemaal vrezen ze het moment dat ze zullen moeten kiezen: hun ouders of hun geliefde. Voor de meesten is het vooruitzicht het zonder steun van hun familie te moeten stellen, te bar. Ouders hebben vaak een voorkeur voor een schoonzoon of -dochter uit het dorp of de streek waar ze zelf vandaan komen. Iemand van dezelfde grond valt beter te begrijpen en makkelijker aan te spreken op zijn of haar gedrag. Bovendien zijn ze gevoelig voor de druk van achtergebleven familieleden om een neef of nicht naar Europa te helpen. Of er ‘van hier’ of ‘van daar’ getrouwd wordt en met wie, hangt dus af van drie factoren: van de wensen en opvattingen van de jongeren, van de voorkeuren van hun ouders en van de machtsbalans tussen de generaties.

Van gearrangeerd tot verliefd
Uiteindelijk zijn er zes types van transnationale huwelijken te onderscheiden. Het gearrangeerde huwelijk is de uitkomst van het traditionele proces van partnerkeuze waarin de ouders kiezen en de kinderen hiermee instemmen. De meeste ouders zijn zelf op deze manier getrouwd. Vandaag de dag wordt het in toenemende mate ouderwets gevonden, behalve door de meest gelovige jongeren die het ‘de enige juiste manier’ vinden. Een gedwongen huwelijk is een gearrangeerd huwelijk waarbij ouders tegen de wensen van hun kinderen ingaan. Het is een conflictueus model waarbij de macht ligt bij de ouders en dat in Turkse en Marokkaanse kring doorgaans wordt afgekeurd. Het verliefde en het betoverde huwelijk worden het vaakst genoemd. Bij deze typen huwelijken is het moeilijk te onderscheiden in welke mate er sprake is van eigen keuze en van dwang. Uit de verhalen spreekt veel sturing ‘met zachte hand’ vanwege de familie. Als jongeren hiervoor zwichten, verantwoorden ze dat tegenover zichzelf en hun omgeving door te verwijzen naar een hogere macht: de liefde. Of, indien ze minder gelukkig zijn met de uitkomst: een betovering of brainwashing door de familie van hun echtgenoot. In beide gevallen lag het buiten hun macht. De meest eigenzinnige huwelijken zijn de rebelse, waar een jongere uit zichzelf kiest voor een importpartner uit het motief zich af te zetten tegen de Nederlandse samenleving die dit soort huwelijken afkeurt en soms ook tegen de ouders die dergelijk militant traditionalisme niet begrijpen. En tot slot is er het kosmopolitische huwelijk van steeds meer (hoger opgeleide) jonge Turken en Marokkanen die op vakantie, studie- of werkreis in het land van hun ouders verliefd worden, zoals dat veel autochtone jongeren overkomt, zonder hun keuze afhankelijk te maken van het oordeel van hun ouders.

Trends voor de toekomst
Langzaam aan verandert de manier waarop Turkse en Marokkaanse jongeren hun partner kiezen. Ze claimen –weliswaar voorzichtig- de ruimte die ze nodig hebben om hun eigen keuze te maken en steeds meer ouders gunnen hen ook die ruimte. We verwachten dan ook dat de importhuwelijken in aantal geleidelijk zullen afnemen, maar ook dat ze gaandeweg van karakter zullen veranderen; het aantal gearrangeerde en gedwongen huwelijken zal wellicht verder dalen, terwijl er meer verliefde en kosmopolitische huwelijken zullen worden gesloten. Of er meer rebelse huwelijken van komen, wordt onder meer beïnvloed door de manier waarop Turkse en Marokkaanse jongeren in de Nederlandse samenleving worden ontvangen en bejegend. Wat de trends voor de toekomst zullen zijn, hangt af van het onderscheid dat de jongeren én hun ouders maken tussen ‘wij’ –geschikt als partner- en ‘zij’, niet geschikt. En dat is in belangrijke mate een vraag van integratie. Voor jongeren en ouders die thuis zijn in Nederland en hun toekomst hier zien, die hier meer contacten en vriendschappen sluiten met Turken en Marokkanen van een andere achtergrond, is de huwelijksmarkt in Nederland ruimer.

Literatuur
Sterckx, Leen en Carolien Bouw (2005), Liefde op Maat. Partnerkeuze van Turkse en Marokkaanse jongeren. Amsterdam: Het Spinhuis.

Dit artikel is eerder verschenen in Facta nummer 2 van 2006. Sinds 2009 heet Facta Sociologie Magazine. Wilt u meer artikelen lezen? Bestel dan oude nummers na of neem een abonnement.