Waarom heeft het vak van docent in Nederland aan populariteit ingeboet? Frouke de Wijs probeerde voor Sociologie Magazine 3, 2017 het antwoord op deze vraag te vinden in Finland, de Europese koploper op het gebied van onderwijsprestaties.

'Zou je dat nou wel doen?' 'Kan je geen andere baan vinden?' 'Je hebt toch een universitaire opleiding genoten?' Dit zijn zomaar wat reacties die ik kreeg toen ik mijn omgeving vertelde wat voor soort werk ik graag zou willen doen. En nu denkt u misschien dat ik van plan was een ongeschoold baantje te nemen of tenminste iets waar geen droog brood mee te verdienen is, maar niets is minder waar. Ik vertelde mensen dat docent zijn op een middelbare school mij wel wat leek.
Blijkbaar hangt er bij velen in Nederland een negatief imago aan het docentschap. Ook de Volkskrant kopte er laatst over: 'Aanzien leerkracht maakt vrije val.' In het artikel werd gesteld dat de status van de middelbare schooldocent de afgelopen tien jaar sterk is gedaald; van plek 42 op de beroepenprestigeladder – een rangschikking van 138 beroepen op imago – naar een 69e plaats. Waar komt dat negatieve beeld toch vandaan? En hoe kan het dat het in een land op 2,5 uur vliegen van ons vandaan heel anders is? Ik heb het over Finland, de Europese koploper op het gebied van onderwijsprestaties en een land waar een docent, in tegenstelling tot in Nederland, status heeft en gewaardeerd wordt. Om hier achter te komen, sprak ik met dr. Henny van der Meijden, onderwijskundige aan de Radboud Universiteit Nijmegen, en achterhaalde ik de succesfactoren van het aanzien van de Finse docent.

Gemiddelde salaris

“Docent is een veelgevraagd beroep in Finland. Het is daar net zo moeilijk om op de docentenopleiding aangenomen te worden als hier bij Geneeskunde”, aldus van der Meijden. Samen met haar collega-onderwijskundigen bezocht zij Finland om daar het onderwijs te bekijken en bruikbare kennis op te doen om in Nederland toe te passen. “Docenten hebben in Finland beslist meer status dan bij ons en daar zijn verschillende verklaringen voor te geven.” Maar allereerst waar het niet aan ligt. “Die hogere status heeft in ieder geval niet te maken met beloning; die is in Nederland niet slechter dan in Finland.” Internationaal onderzoek laat inderdaad zien dat het gemiddelde salaris van een middelbare schooldocent in Nederland zelfs relatief hoger is. Als het dus niets met geld te maken heeft, waar komt die hogere status dan vandaan?
 

Dit artikel verscheen eerder in Sociologie Magazine 2017, jaargang 3. Niets missen in de sociale wetenschappen? Word abonnee van Sociologie Magazine!

Kwalificaties

Een eerste bijdrage aan de status kan gevonden worden in het opleidingsniveau. “Alle docenten in Finland zijn universitair opgeleid, zowel in het primair als het secundair onderwijs.” De hoge opleiding van docenten lijkt invloed te hebben op onderwijsprestaties van leerlingen. Al jaren scoren Finse leerlingen hoog in de Pisa-ranglijsten; zij staan wereldwijd op de 5e plaats, een stuk hoger dan de 17e plaats van Nederland. Wanneer voor een beroep een universitaire kwalificatie vereist is, zal dit de status ten goede komen. Dat zien we ook in Finland gebeuren. Die universitaire opleiding heb ik, maar toch zal mij dit als docent niet de waardering opleveren zoals in Finland. Er zijn blijkbaar meer, en misschien wel belangrijkere, verklaringen te vinden.
Van der Meijden legt uit: “Ik denk dat de hogere status van Finse docenten vooral te maken heeft met een andere houding van de samenleving ten aanzien van kinderen en opvoeding. De plaats van het kind in de samenleving lijkt daar anders te zijn. Het opvoeden van kinderen is heel belangrijk voor Finnen en het kind staat in het onderwijs veel centraler dan in Nederland. Waar we bij onze docenten vooral de nadruk leggen op didactische vaardigheden, is in Finland de pedagogiek veel belangrijker. Finland vraagt dan ook met name in het basisonderwijs competenties van zijn docenten waar in Nederland niet altijd aan gedacht wordt, zoals omgangskunde, opvoeden tot zelfvertrouwen en human rights. Als de opvoeding van kinderen zo belangrijk is in de maatschappij, werkt dat natuurlijk ook door in de rol die onderwijs speelt in de samenleving.”
Dat onderwijs in Finland een belangrijke plaats inneemt, blijkt ook uit het hogere percentage van het bruto nationaal product dat hieraan wordt besteed. Waar in 2012 door de Nederlandse overheid 5,1% van het bnp aan onderwijs wordt uitgegeven, is dit in Finland 6,1%.

Autonomie

Iets anders dat positief bijdraagt aan de status van docenten is de autonomie die leerkrachten in Finland hebben. Er is minder bemoeienis vanuit de overheid, waardoor ik als docent in Finland een grotere mate van vrijheid zou hebben om het onderwijs in te vullen. “Finse ouders hebben meer vertrouwen in de docent. Ouders bemoeien zich niet met de opvoeding van hun kinderen op school. Ze willen niet elke keer cijfers zien of gesprekken hebben.” Uit onderzoek blijkt ook dat Finse ouders meer vertrouwen hebben dat docenten professionals zijn die goed onderwijs geven en weten wat het beste is voor leerlingen. “Ouders geven de leraar de macht om te doen wat hij of zij denkt dat goed is voor het kind. Conflicten over bijvoorbeeld cijfers van leerlingen komen vrijwel niet voor. Dat geldt in Nederland veel minder sterk.”

Opwaartse spiraal

Al met al lijkt de status van de docent voornamelijk te worden bepaald door de plaats die kinderen, opvoeding en onderwijs innemen in een samenleving. Onderwijs lijkt in Finland een hoger goed te zijn, waardoor het vanzelfsprekend is dat docenten meer gewaardeerd worden. Dat ik in Nederland op weerstand stuit zodra ik vertel dat ik wellicht voor de klas wil, kan dus mogelijk komen door een minder groot belang dat aan onderwijs wordt gehecht.
Wanneer onderwijs een meer prominentere rol in onze samenleving zou innemen, zal de status van docent in Nederland verbeteren en dit is niet alleen prettig voor leerkrachten. Het zal mogelijk ook de kwaliteit van het onderwijs verder verbeteren. Als het immers aanzien heeft om docent te worden, zal het de beste studenten aantrekken waardoor het onderwijs zal verbeteren, zoals het voorbeeld van Finland duidelijk maakt. Het verbeterde onderwijs zorgt vervolgens weer voor meer aanzien van de docent en ga zo maar door. Een opwaartse spiraal dus, waar uiteindelijk de leerling van profiteert. En ik misschien ook, mocht ik toch docent worden.

Dit artikel verscheen eerder in Sociologie Magazine 2017, jaargang 3. Niets missen in de sociale wetenschappen? Word abonnee van Sociologie Magazine!