Waar sociologen eerder probeerden te begrijpen hoe men op de arbeidsmarkt omhoog kon klimmen, is er nu een trend gaande waarbij hoogopgeleiden downshiften van een goedbetaalde kantoorbaan naar een minder goed betaald, fysiek, ambachtelijk werk. Dit blijkt uit een PhD-onderzoek van socioloog Antione Dain, van de Aix-Marseille Universiteit. Opvallend is dat hoogopgeleiden daarbij relatief vaak werk gaan doen waarvoor ze overgekwalificeerd zijn. Dain verklaart waarom door middel van interviews met 55 downshifters.

De werk-attitude

Uit de gehouden interviews blijkt dat de downshifters een in hoge mate ervaringsgerichte attitude hebben ten opzichte van werk. Het gaat hen meer om zingeving door hun werk, dan het prestige of de financiële beloning van een meer theoretische baan. Volgens Dain komt dat mede omdat een groot deel van de downshifters een vangnet heeft. Dit vangnet bestond voor sommigen uit een werkloosheidsuitkering, inkomen van een partner of spaargeld.

Niets missen in de sociale wetenschappen? Word abonnee van Sociologie Magazine!

In Frankrijk was in januari 2022, 21% van de werkenden bezig met het veranderen van baan, terwijl 26% van de werkenden aangaf te denken aan een carrièreswitch. Eén van de shifters, een geïnterviewde met de gefingeerde naam ‘Tom’ is werkzaam als timmerman, terwijl hij een PhD in de natuurkunde heeft. Hij geeft aan dat ‘het culturele en economische kapitaal, en de zekerheid dat mijn ouders – allebei academici – er altijd nog zijn, ook de reden is dat ik in staat ben om van de ene baan naar de andere te “dolen”.’ Daarnaast zorgt de ervaring die de downshifters hebben in hun oorspronkelijke werkveld ervoor dat ze, wanneer het downshiften even niet gaat zoals ze hadden bedacht, gewoon weer terug kunnen naar een beter betaalde baan. Zo zijn ze in staat om zich heen en weer over de socio-professionele grenzen te bewegen.

Betekenisvol werk

Deze verschuiving van hoogopgeleiden naar fysiek werkt is voor Dain een indicatie dat het fysieke, ambachtelijke werk voor hen meer ‘betekenis’ heeft dan de baan waarvoor ze gekwalificeerd zijn. Gabriel, een accountmanager die nu kaasmaker is, somt op waarom hij aan het twijfelen sloeg: ‘Elke dag is een beetje hetzelfde, en je zegt tegen jezelf: ga ik echt 40 jaar achter een bureau zitten met mijn kont op een stoel, starend naar een computerscherm? Is dit echt wat ik wil?’

Dit citaat illustreert de meest voorkomende klachten over kantoorbanen uit de interviews: de hele dag zitten en binnen zijn. Daarnaast gaven veel geïnterviewden van ‘intellectueel werk’ aan zich onproductief te voelen. Tot slot hebben kantoorbanen vaak een sterke werkverdeling, waardoor werknemers zich al snel een ‘nummer’, of een ‘radertje in een systeem’ voelen.

Contrastief daarin is het fysieke, ambachtelijke werk. Dat staat lijnrecht op een kantoorbaan omdat het vaak buiten is, en men actief bezig is. Geïnterviewden koppelden aan het fysieke aspect alleen maar positieve waarden, zoals fitheid, voldaanheid en het gevoel lekker in het vel te zitten. Ook wordt de concreetheid van fysiek werk als positieve factor aangemerkt. Een bakker kan bijvoorbeeld aan het einde van de dag zeggen: ik heb vandaag honderden mensen gevoed, waar een manager aan het eind van de maand misschien 5.500 euro heeft verdiend maar denkt; ‘wat heb ik nou eigenlijk bijgedragen?’

Professionele autonimiteit

Tot slot geven geïnterviewden aan het prettig te vinden dat ze overzicht hebben op alle onderdelen van het maakproces. Dit leidt tot een groter gevoel van autonomie op technisch niveau (het kunnen uitvoeren van alle taken die nodig zijn om het eindproduct te krijgen) en organisatorisch (onafhankelijkheid van anderen om het product te maken). Zorgen om autonomie ziet Dain vooral bij werknemers die nog niet voor zichzelf zijn begonnen, en weinig bij werkenden die het reeds doen. Vanuit dit oogpunt is onafhankelijkheid één van de belangrijkste factoren om een fysiek, ambachtelijk werk te gaan, en te blijven, doen.

Niets missen in de sociale wetenschappen? Word abonnee van Sociologie Magazine!