Het aantal zwerfjongeren in Nederland kan waarschijnlijk aanzienlijk worden teruggebracht als het Engelse preventieprogramma ‘Early Intervention Model’ wordt ingevoerd. Dat zegt socioloog Peter Rensen die vergelijkend onderzoek heeft gedaan naar zwerfjongeren in Nederland, Engeland, Tjechië en Portugal.

Uit het onderzoek Combating Youth Homelessness, uitgevoerd in opdracht van de Europese Unie, blijkt dat problemen in het gezin in alle onderzochte landen de belangrijkste reden is voor jongeren om te gaan zwerven. ‘Het gaat om heel ernstige problemen zoals verbaal of fysiek geweld’, zegt Rensen. ‘Opvallend vaak is er trouwens een stiefouder in het spel die zich niet om de jongere bekommert.’Nog een opmerkelijke uitkomst is dat meer dan een kwart van de zwerfjongeren als kind een ouder heeft verloren. Rensen: ‘Wat er dan precies misgaat, weet ik niet. Daar zou meer onderzoek naar moeten worden gedaan.’

Leren van EngelsenOp dit moment telt Nederland naar schatting 9000 zwerfjongeren. Vergeleken bij Tjechië en Portugal is de hulpverlening rond deze jongeren hier goed geregeld. Maar van het Engelse Early Intervention Model kan Nederland volgens Rensen nog veel leren. ‘Het Engelse systeem voorkomt zonder al te veel poespas dat jongeren dakloos worden. En dat is ontzettend belangrijk, want juist door die dakloosheid raken jongeren vaak nog veel meer in de problemen.’

Evidence based vragenZodra een leraar, politieagent of hulpverlener in Engeland vermoedt dat een jongere het thuis niet meer uithoudt, treedt het preventieprogramma in werking. De jongere wordt verwezen naar een lokale organisatie, die aan de hand van vijf à tien simpele vragen vaststelt of dakloosheid dreigt. Deze vragen zijn samengesteld door hulpverleners en wetenschappers en zijn evidence based.

Een eigen kamerGevraagd wordt bijvoorbeeld of de jongere al eerder van huis is weggelopen. Of hij school voortijdig heeft verlaten en of hij een goede relatie heeft met zijn moeder. Maar ook of de jongere (vanaf zijn twaalfde) een eigen kamer heeft. Dit vanwege de veiligheid. Daarnaast vragen ze of het gezin een eigen auto bezit. Zo komt armoede in beeld

GastgezinnenDreigt er inderdaad dakloosheid, dan wordt er een gastgezin gezocht bij wie de jongere maximaal drie weken op adem kan komen. Rensen: ‘In Engeland is er vanuit kerkelijke vrijwilligersorganisatie een enorm aanbod van zulke gastgezinnen en er zijn nog nooit noemenswaardige problemen gemeld.’Ondertussen kijken hulpverleners naar wat er verder moet gebeuren. Vaak wordt er een mediator naar het gezin gestuurd die de situatie thuis probeert te verbeteren. Maar er wordt ook meteen gezocht naar goede vervangende huisvesting voor de jongere.

Echt iets aan de handThuis blijven wonen is meestal geen optie. Rensen: ‘In Nederland brengt de politie jongeren steeds weer terug naar huis, vaak tot vijf keer aan toe. Maar deze jongeren lopen niet zomaar weg, daar is echt iets aan de hand. Veel jongeren zijn er zo erg aan toe dat ze een suïcidepoging ondernemen of overwegen.’

Eerst een dak boven het hoofdDe Nederlandse preventie van dakloosheid onder jongeren is volgens Rensen lang niet altijd effectief. ‘Onze hulpverlening is heel medisch georiënteerd. Eerst wordt uitgebreid onderzocht of iemand verslaafd is, depressief dan wel adhd of autisme heeft. Vervolgens komt er een ingewikkelde en langdurige indicatiestelling en dan pas komt er hulp. Ondertussen zwerft de jongere maandenlang rond met alle schadelijke gevolgen van dien. Ik zeg: draai het om. Zorg eerst voor een dak boven het hoofd en kijk daarna wat er gedaan kan worden aan de eventuele psychiatrische of psychosociale problemen.’