Steeds vaker verschijnen in het Nederlandse straatbeeld vrouwen met uitbundige rode hoeden en vloekende paarse outfits. Het zijn de leden van de internationale Red Hat Society: een sociale vereniging voor vrouwen van 50 jaar en ouder.

Door Samira van Bohemen

Dit artikel is verschenen in Sociologie Magazine, nummer 3 uit 2013.
Meer lezen? Op de hoogte blijven van de laatste sociologische ontwikkelingen? Neem direct een abonnement.

Wat hebben Halloween, de Gay Pride, popfestivals, Japanse cosplay, historical reenactments en carnaval met elkaar gemeen? Op deze vraag kunnen verschillende antwoorden worden gegeven. Allereerst zijn het evenementen waarbij de deelnemers zich even weg kunnen wanen van de alledaagse beslommeringen. Een tweede overeenkomst is dat ze geen van alle langer dan een paar dagen duren. Ook zijn ze gebonden aan een specifieke plek en verlopen ze volgens bepaalde regels. Vaak vinden ze plaats in een bepaald deel van een stad, in een open veld, op een plein of in een conferentiehal. Daarnaast nemen mensen er uit vrije wil aan deel. Een laatste overeenkomst is dat deelnemers tijdelijk een gemeenschap vormen, wat ze tonen met spectaculaire kleding.
 Dit laatste is het handelsmerk van de Red Hat Society: een internationaal sociaal netwerk voor vrouwen ouder dan vijftig jaar, waarvan de leden herkenbaar zijn aan een rode hoed en paarse kleding. De Red Hat Society is in 1998 ontstaan in de VS, nadat kunstenares Sue Ellen Cooper een rode hoed cadeau deed aan een vriendin die vijftig werd. Bij de hoed voegde ze een gedicht van de bekende Britse dichteres Jenny Joseph, Warning uit 1961, een waarschuwing van de hoofdpersoon dat ze tegendraadse dingen gaat doen als ze ouder is.

When I am an old woman I shall wear purple, / With a red hat which doesn’t go, and doesn’t suit me, / And I shall spend my pension on brandy and summer gloves, / And satin sandals, and say we’ve no money for butter.

Sue Ellen Cooper trommelde meer vriendinnen op om Josephs gedicht tot leven te brengen. Dit deden ze door zich gezamenlijk met rode hoed en paarse kleding in de publieke ruimte te begeven. Van daaruit verspreidde de Red Hat Society zich door de VS en sindsdien is zij ook overgevlogen naar verschillende andere landen, waaronder Canada, Australië, Engeland en Nederland. Hier te lande zijn inmiddels meer dan honderd afdelingen van de Red Hat Society en die worden allemaal geleid door een vrouw die zichzelf Queen mag noemen. Ook de andere leden nemen veelvuldig fantasienamen en fantasietitels aan en noemen zichzelf Lady, hertogin of prinses.

Activiteiten

Binnen de verschillende afdelingen is een breed scala aan vrouwen te ontdekken. Niet alleen vrouwen van rond de vijftig blijken zich aan te sluiten, er zijn ook leden die bijvoorbeeld rond de tachtig zijn. Maar ook vrouwen jonger dan vijftig zijn lid, de zogenaamde Pink Hatters, te herkennen aan hun roze hoeden. Er zijn getrouwde en gescheiden leden, vrijgezellen, leden met en zonder kinderen en kleinkinderen, hoog- en laagopgeleiden, gepensioneerden, maar ook werkende vrouwen en huisvrouwen. Wat de vrouwen verbindt is dat ze allemaal plezier halen uit de Red Hat Society.
 Verkleed in het paars, en met de rode hoed op, ondernemen de vrouwen, meestal eens per maand, uiteenlopende sociale activiteiten. Ze gaan naar het theater, ontmoeten elkaar in het café of restaurant, maken zelf hoeden et cetera. Sommige groepen ondernemen activiteiten die voor vrouwen minder voor de hand liggen, en gaan abseilen, duiken, forel vissen of doen een solex toer.

Sociologisch duiden

In het kader van mijn promotieonderzoek naar de Red Hat Society heb ik verschillende van deze activiteiten bijgewoond en ook de betrokken leden geïnterviewd. Hoe kunnen we de Red Hat Society sociologisch duiden? Dit is geen gemakkelijke vraag, want wie het fenomeen van dichtbij observeert stuit al snel op een tegenstrijdigheid tussen het belangrijkste doel, namelijk plezier, en het emancipatoire verlangen dat uit de vereniging spreekt: een verlangen naar een verandering in de maatschappelijke positie van de oudere vrouw.
 In onze samenleving wil in principe niemand ouder worden, maar het zijn vooral vrouwen die te kampen hebben met negatieve stereotypen ten aanzien van ouderdom. Dit heeft onder meer te maken met het gegeven dat vrouwen hun vrouwelijkheid grotendeels ontlenen aan hun uiterlijk, terwijl mannen hun mannelijkheid vooral ontlenen aan materiële status. Die mannelijke status neemt in de loop der jaren meestal toe, als vrouwelijke schoonheid gedoemd is om af te nemen. Hierdoor, zo stelt de Red Hat Society, hebben oudere vrouwen vaak het gevoel dat ze onzichtbaar zijn geworden.
 Het emancipatoire verlangen van de Red Hat Society om hier verandering in aan te brengen vormt een politieke doelstelling, maar tegelijkertijd ontkent de vereniging in alle toonaarden dat zij ook maar iets met politiek te maken heeft. Zo is op de Nederlandse website te lezen dat 'het gaat om plezier en vriendschap na je vijftigste', verder is er 'geen doelstelling, geen politiek, of wat maar ook.'
 Toch gaan achter het plezier van de Red Hat Society wel degelijk kritische geluiden schuil over vrouwelijkheid en leeftijd. Oprichtster Sue Ellen Cooper geeft in het handboek van de vereniging (2004), dat destijds weken op nummer 1 heeft gestaan op de New York Times Bestseller List, bijvoorbeeld aan dat het voor haar een wens is dat '(…) de Red Hat Society de ideeën over oudere vrouwen in onze maatschappij omver zal werpen.'
 Vergelijkbare gedachten leven onder de Nederlandse leden, die zich meer dan geregeld kritisch uitlaten over heersende stereotypen waarin zij 'grijze muizen' zijn die zich bij voorkeur 'achter de geraniums' horen te verstoppen. Red Hatters proberen dit soort ideeën te ontkrachten door te laten zien dat zij nog steeds plezier maken. Plezier wordt dan een vorm van verzet: 'Van jongens bekijk het, jullie hoeven ons nog niet bij het oud vuil te zetten. Ook al zijn we ouder, dan zit er nog genoeg leven in hoor.'

Plezier en politiek

Om meer grip te krijgen op de schijnbare tegenstelling tussen plezier en politiek in de Red Hat Society moeten we haar belangrijkste eigenschappen nader bestuderen. Zoals eerder gezegd heeft zij met carnaval, Gay Pride en andere gekostumeerde evenementen gemeen dat leden zich hullen in spectaculaire kleding. Maar er zijn meer overeenkomsten, want ook de Red Hatters vormen zo voor het moment vrijwillig een gemeenschap. En hoewel de Red Hat Society zelf een desorganisatie zegt te zijn, heeft ook zij bepaalde regels. De dresscode is bijvoorbeeld een regel, een andere is dat er niet mag worden gezeurd. Dat is nodig om alles uitsluitend 'plezierig' te houden.
 De meeste Red Hat Society-activiteiten duren niet langer dan een dag, maar er zijn wel een paar uitzonderingen. Zo wordt er in Nederland eens per twee jaar een meerdaagse cruise georganiseerd. Belangrijk is dat ook dit soort activiteiten leden voor het moment kunnen wegvoeren van de alledaagse beslommeringen, complexiteiten en problemen. Zo schrijft een van de Red Hatters: 'Het is altijd even uit het dagelijks leven stappen en het mooier maken.'
 Kenners van Huizinga’s Homo Ludens (1938) zullen inmiddels hebben herkend dat hier de kenmerken die hij toeschrijft aan 'spel' kunnen worden toegepast op de Red Hat Society. De Red Hat Society 'is ook een spel', stelt Josje die sinds een jaar lid is. Zoals Huizinga het beschrijft, is spel net als de Red Hat Society een fenomeen dat moeilijk te duiden is. En juist de redenen die hij hiervoor geeft, het grensoverschrijdende en ongrijpbare van karakter van spel, vormen samen een kader waarin we de Red Hat Society beter kunnen begrijpen.

Homo Ludens

In spel ligt de mogelijkheid om fantasie tijdelijk om te zetten in realiteit. In die zin is het spelen van spel grensoverschrijdend. Zo geeft Huizinga aan dat mensen die een rol spelen, als een acteur in een toneelspel, voor het moment ook die rol worden. Het kind dat met Halloween verkleed gaat als een groen monster, wordt voor dat moment het groene monster dat hij speelt; net als de volwassene die ridder is tijdens een historical reenactment of elf tijdens de Elfenfair. De Red Hatters spelen niet dat zij groene monsters, ridders of elfen zijn, zij houden het op adellijke fantasierollen: Queen, Lady, hertogin of prinses. Maar het principe blijft hetzelfde, voor even worden zij ook echt Queen, Lady, hertogin of prinses.
 Sommige Red Hatters geven aan zich dan ook een ander persoon te voelen, wanneer zij hun rode hoed opzetten. Josje drukt dit als volgt uit: “Het is geen toneel, maar op dat moment ben je gewoon die Lady. Je loopt er zelfs naar.” Joyce is Queen van een afdeling en stelt nog nadrukkelijker: “Ik ben dan gewoon iemand anders. Ik ga de deur uit en mensen groeten me, en ik groet ook anders.”
 De specifieke gedragingen die bij deze rollen horen mogen de Red Hatters echter niet zomaar opvoeren buiten de context van de Red Hat Society. Dat bewijst de man die zijn vrouw er zo nu en dan, onder het mom van een grap, op wijst dat zij 'hier niet de Queen is'. Zo maakt hij zijn vrouw er op subtiele, maar toch wezenlijke manier op attent dat haar gedrag misschien is toegestaan bij de Red Hat Society, het past niet in hun dagelijkse samenzijn. Wat dit voorbeeld tevens laat zien is dat spel een ruimte creëert waarin vrouwen posities kunnen oppakken, identiteiten kunnen uitproberen, die in het echte leven niet zijn toegestaan.
 Dit kan omdat het concept van spel zo ongrijpbaar is. Volgens Huizinga beweegt spel zich constant tussen ernst en frivoliteit, waardoor in spel het plezier en de politiek moeiteloos in elkaar overlopen. In het neerzetten van bepaalde activiteiten als spel ligt dan ook de mogelijkheid om serieuze (politieke) boodschappen te verhullen. In dat geval blijft het namelijk altijd de vraag: is dit serieus of is dit spel?
 Ook de emancipatoire boodschap die uitgaat van de Red Hat Society wordt met deze vraag omgeven, waardoor zij niet meteen als bedreigend hoeft te worden gezien voor bestaande machtsverhoudingen. De Red Hatters communiceren immers tegelijkertijd de boodschap dat zij 'maar aan het spelen' zijn. Spel haalt zo de metaforische angel uit het verzet.

Literatuur
Wij zijn ons eigen doel
Bohemen, Samira van (2013) Sociologie 9(1): 30-49.