Op 31 juli 2006 overleed de cultuur- en godsdienstsocioloog prof. dr. O. Schreuder, emeritus professor van de Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn overlijden betekent de afsluiting van een belangrijk tijdperk voor de Nijmeegse sociale faculteit, voor de vakgroep sociologie en voor de onderzoeksgroep Sociaal-culturele Ontwikkelingen in Nederland, waarvan hij de grote trekker en inspirator was.

Socioloog van nature

Schreuder heeft sinds zijn benoeming in 1963 als lector in de godsdienstsociologie
tot de jaren negentig mede het gezicht van de Nederlandse cultuuren godsdienstsociologie bepaald. Hij schreef een groot aantal baanbrekende
publicaties op zijn naam. De gedreven wetenschapper achter de grote diversiteit
aan publicaties was een socioloog van nature. Hij wist een gedegen historische
kennis en een grote belezenheid van de klassieke sociologen te combineren met een natuurlijk gevoel voor actuele maatschappelijke verschijnselen en veranderingsprocessen. Sociaal-wetenschappelijk onderzoek blijft volgens Schreuder actualistisch en daarom weinig zeggend, wanneer het de grenzen van de eigen tijd niet
overschrijdt. Survey-onderzoek was voor hem contemporaine geschiedschrijving.
De actualiteit kan slechts begrepen worden vanuit de historische constellatie waarin hedendaagse verschijnselen zijn ingebed. Schreuder was tegelijk godsdienstsocioloog
en cultuursocioloog. Cultuur- en godsdienstsociologie horen volgens hem bij elkaar en liggen in elkaars verlengde. De cultuursocioloog bestudeert het verschijnsel godsdienst,
omdat de religie een belangrijke culturele factor is. Schreuder was ook heel uitdrukkelijk een empirisch socioloog. Empirische sociologie, niet in de zin van eenzijdig positivistisch
empirisme, maar als voortzetting van de klassieke traditie dat de socioloog gangbare, vaak ideologisch gekleurde opvattingen moet demysticificeren. Hij gebruikt empirische onderzoeksresultaten als instrument voor ideologiekritiek of zoals hij het zelf eens plastisch uitdrukte in een interview: de sociologie is als zuiveringszout op het openbaar
bewustzijn en zuiveringszout kan gemeen branden.

Werktempo

Schreuder was een pragmatisch ingestelde wetenschapper. Dit blijkt bijvoorbeeld uit zijn voorliefde voor ‘werkdefinities’. Het gaat er niet om zoals hij schrijft in de studie over
‘Burgerlijk en onburgerlijk Nederland’- wezensdefinities te produceren die eeuwige geldigheid bezitten. Begrippen hebben in de sociologie eerder de status van pragmatische werkafspraken om het arbeidsterrein af te bakenen. Deze pragmatische
instelling blijkt ook uit het feit, dat hij zich voortdurend realiseerde dat onderzoek geld kost en dat daarom op gepaste momenten actie ondernomen moet worden om subsidies te verwerven. Met een opvallend gevoel voor timing is hij erin geslaagd op de juiste momenten ruime financiële steun voor zijn onderzoeksprogramma te verwerven. Schreuder was ook een getalenteerd schrijver, die met enkele grote pennenstreken het belangrijke van het onbelangrijke wist te onderscheiden en de grote lijnen van een
thematiek wist te schetsen. Ten slotte: de individualist Schreuder heeft zich in de loop van de tijd op een flexibele manier ingepast in het samenwerkingsverband van een
onderzoeksteam, een formule die in toenemende mate kenmerkend is geworden voor het sociaal-wetenschappelijk onderzoek. Samenwerken betekent geven en nemen. Schreuder met zijn bijna calvinistisch arbeidsethos- moest soms zijn werktempo
aanpassen aan dat van anderen. Ook moest er gediscussieerd worden over
de vaak uiteenlopende interpretatie van onderzoeksresultaten, waarbij hij
met grote vasthoudendheid en creativiteit zijn eigen ideeën verdedigde. Van
zijn loyale bereidheid tot samenwerking hebben wij als onderzoeksteam in
ruime mate de vruchten geplukt. De leden van de onderzoeksgroep Sociaal-culturele Ontwikkelingen in Nederland gedenken in dankbare herinnering prof. dr. O. Schreuder.