Een leven zonder mobiele telefoon lijkt tegenwoordig haast ondenkbaar. Zo gaat acht op de tien Nederlanders de deur niet uit zonder een telefoon op zak. Toch zijn er steeds meer tegengeluiden te horen tegen excessief smartphonegebruik. Zo ook van socioloog en filosoof Willem Schinkel. Hij nam de proef op de som en ging zonder smartphone door het leven. Als buitenstaander observeerde hij de swipende medemens en schreef een boek over zijn bevindingen.

Aphonismen

In zijn boek Waarom ik geen mobiele telefoon heb. Aphonismen (2024) uit Willem Schinkel kritiek op de negatieve effecten van de smartphone via anekdotes en theoretische inzichten. Volgens de socioloog-filosoof is het overmatige telefoongebruik ontstaan uit een neoliberale beredenering van ongebreidelde efficiëntie en productiviteit. Vermakelijke content, contacten en nuttige informatie zijn direct binnen handbereik. In ruil voor deze praktische voordelen hebben we een stukje zelfbeschikking en vrije wil ingeleverd en zijn we verworden tot “organische uitsteeksels van elektronische infrastructuren”, aldus Schinkel. We laten ons bewust of onbewust exploiteren.

Ons telefoongebruik komt namelijk neer op gratis dataproductie en -extractie waar bedrijven maar al te graag gebruik van maken. Via algoritmes worden onze berichten op sociale media bijvoorbeeld omgezet in verkoopbare informatie, die aanbevelingen en op maat gemaakte advertenties opleveren. Volgens Schinkel zijn we hiermee onbetaalde datawerkers geworden.

Niets missen in de sociologie?

WORD ABONNEE VAN SOCIOLOGIE MAGAZINE!

Verslaafd aan dopamine

Naar de mening van de auteur zijn we dankzij de smartphone verslaafd geraakt aan microbeloningen waar we uiteindelijk niets wezenlijks aan hebben. Uit eerder onderzoek is gebleken dat het brein een dopamine-boost afgeeft op het moment dat je je telefoon checkt. Deze prikkel is echter tijdelijk en zorgt ervoor dat je je telefoon later opnieuw wil checken, waardoor een dopamineverslaving als snel de kop op kan steken. Dit kan vervolgens leiden tot stress, onrustigheid en depressie.

Asociale media

Naast de gevolgen voor het individu zorgt telefoongebruik ook voor bredere maatschappelijke problematiek. De smartphone heeft namelijk een individualiserende werking die ervoor zorgt dat we digitaal indirect contact verkiezen boven offline direct contact met de mensen om ons heen. Sociale media zetten persoonlijke verhoudingen hierdoor onder druk en veranderen als het ware in asociale media. Eerder onderzoek naar media filterbubbels en echokamers heeft aangetoond dat mensen op sociale media platforms geïsoleerd kunnen raken en afwijkende meningen minder goed kunnen verwerken. Dit werkt polarisatie en misinformatie in de hand.